PROVERBS Murung’agen e Re Ke Babyor Ney Fare Babyor ni Proverbs e bay riy yu bugithin ni taban e thin ara ba lungunfit ni ba to’ar fan nib fonow ni nge par pangiy ni bfel’ nge rogon ni ngu’un par ni yibe fol rok Got ni gubin e rran. Be fil ngodad ni fa’anra ba’adag be’ ni nge tamilangan’ ma dabisiy ni ngi i par ni bay madgun Somol u wan’. Thin ni bay ko Proverbs e be dag rogon nma ngongol be’ nib gonop u lan e tabinaw rok, nge rogon ni be par ni bfel’ thilrad boch e girdi’, nge rogon nma gonopiy e maruwel rok, nge rogon ni nge yag ni ngan t’ar lanin’uy. Pire’ e fonow ni bay riy ni murung’agen e sobut’an’, nge kadan’, nge rogon ni ngan tay fan e girdi’ ni gafgow, nge rogon ni ngan yul’yul’ ngak e pi tafager. Gathon e Re Ke Babyor Ney Feni ribfel’ e gonop 1:1—9:18 Yubugithin rok Solomon ni bay e gonop riy 10:1—29:27 Yubugithin rok Agur 30:1–33 Kuboch yubugithin ni unog 31:1–31
1Feni fel’ e pi thin ni bay e gonop riy1 Thin nib gonop ni taban e thin rok Solomon ni fak David ma pilung nu Israel. 2 Ba’aray e pi thin ni bay e gonop u fithik’ nra ayuwegnem ngam nang e gonop nge fonow ni bfel’, ma ga nangfan e pi thin nib to’ar fan. 3 Pi thin ney e rayag ni fil ngom rogon ni ngu’um ngongol u fithik’ e tamilangan’, nge rogon ni ngu’um par ni gab yul’yul’, ma ga ba yal’uw ni ga ba gol. 4 Ppi thin ney e rayag ni nge ayuweg e pi’in ndawori yo’or ban’en nike guy nge tamilangan’rad, me fil ngak e pi’in pagel rogon ni ngu’ur gonopiyed ban’en. 5 Pi thin ney ni bay e gonop u fithik’ e rayag ni nge ga’nag e llowan’ ko pi’in kayad ba gonop, ma rayag ni ngi i pow’iy e pi’in ka yad ba sukul, 6 ma aram me yag nra nanged fan e pin’en ni be par nib mith u fithik’ fapi taban e thin ni bay e gonop riy, nge fapi fanathin nge salipow nma yog e pi’in nib gonop.
Fonow ngak e pi’in pagel7 Ra nge tamilangan’um, ma som’on e thangri yib madgun SOMOL u lanin’um. Girdi’ ni balyang e dariy fan e gonop u wun’rad, ma daburad ni ngar folgad ko fonow.
8 Fakag, mu telim ko tin be machibnag e chitamam ngom, ma ga uthum e lim ko tin be yog e chitinam. 9 Ya machib rorow ngom e ra fal’eg pangim ni bod ba kiy i te’eliyaw ni bfel’ ara ba kiy i churuwo’ nra fal’eg ya’am ngam gamog.
10 Fakag, ra yib e girdi’ ni tadenen ra meliyed gur nga ban’en nib kireb, ma dab mupagem ngorad. 11 Fa’an mang e yad ra ga’ar ngom, “Moy, ngdarod da guyed be’ ngad li’ed ngem’! Ngad oggad ngak e pi’in ndawor ra bucheged ban’en ni fan e ngad minmingad ngay! 12 Gadad ra mada’ nagrad ma yad ba fos ma ba fel’fel’ rogorad, machane gadad ra pagrad ma yad ba yam’! 13 Gadad ra pir’eg urngin mit e pin’en nib t’uf ma ba tolang puluwon, ma gadad suguy e naun rodad ko pin’en ni kad iringed! 14 Mu un ngomad ma gadad f’oth e tin ni kad’iringed.”
15 Fakag, dab mu’un ko girdi’ ni aram rogon. Mu tem u urel rorad. 16 Ya dabiyag ni ngar pired ni nge dab rrin’ed ban’en nib kireb; ya gubin ngiyal’ ni yad be leamnag ni ngar thanged e pogofan. 17 Ba m’ay fan ni ngam pag e nug ni fa’anra fare arche’ ni gabe guyrogon ni ngam kol e be yaliyem. 18 Machane girdi’ ni aram rogon e yad be tay e wup ni yad e ngar awgad ngay, ba wup ni ngarm’ad riy. 19 Moro’ro’ u fithik’ e yargel e gubin ngiyal’ nma fek e pogofan rok fa’anem ni moro’ro’-irera’ kanawo’en e en nma yargel.
Gonop e be pong20 Mu telim! Gonop e bay u lan e yu pa’ i kanawo’ nge yungi n’en ni bay e market riy, 21 ma be pong ni ba ga’ laman u langan e pi garog ko binaw, ngu gubin yang nike mu’ulung e girdi’ ngay.
22 “Gimed e girdi’ ni balyang! Uw n’umngin nap’an ni gimed ba’adag ni ngam pired ni ara’ rogomed? Uw n’umngin nap’an ni ngam pired ni gimed be moningnag e gonop nge llowan’? Mingiyal’ e finra mit ban’en ngomed? 23 Mu telmed ngog ko ngiyal’ ni gu ra puwan’ ngomed, ya ra gu pi’ e fonow ni bfel’ ngomed, mu gu pi’ ngomed e tin gu manang. 24 Ka faram i yib ni ug piningmed ni ngambad ngog, machane da mu motoyilgad ngog, ya dariyfan u wun’med e pong ni gu be tay. 25 Kam darifan niged urngin e fonow rog ngomed, ma dabumed ni gu ra yal’uwegmed. 26 Ere nap’an nra l’ag e oloboch ngomed ngam gafgowgad, ma gura minmin ngomed. Nap’an nra aw e gafgow ngomed ma gura moning nagmed, 27 ko ngiyal’ nra aw ngomed ni bod ba yoko’ nib gel nifngin nra gathgothay e gabin, ma kam pired nga fithik’ e amith nge biligt’ay e gafgow. 28 Ma aram e bay mu pininged e gonop, ma dab gu fulweg lungumed. Ra mu gayed gag u gubin yang, ma dab mu pir’eged gag. 29 Gimed be par ndariyfan u wun’med e gonop nge llowan’, ma gubin ngiyal’ ni gimed be siyeg ni ngam folgad rok SOMOL . 30 Gimed be par ndabumed ni nggu fonow nagmed ara mu telmed ngog ko ngiyal’ ni gu be yal’uwegmed. 31 Ere bay yib ngomed e tin bay tapgin ni nge yib ngomed, ma ngongol romed e ir e bayi k’aring e m’ar ngomed. 32 Girdi’ ndawori yo’or ban’en nikar guyed e yad be yim’, ya bochan e yad be siyeg e gonop. Girdi’ ni pinat e yad be yim’, ni bochan e dariy ban’en ni bay fan u wan’rad. 33 Machane en nra i motoyil ngog e dabi buch ban’en rok. Ra i par nib pagan’ ndariy rogon ni nge rus.”
PROVERBS 2 ->
1 Thin nib gonop ni taban e thin rok Solomon ni fak David ma pilung nu Israel. 2 Ba’aray e pi thin ni bay e gonop u fithik’ nra ayuwegnem ngam nang e gonop nge fonow ni bfel’, ma ga nangfan e pi thin nib to’ar fan. 3 Pi thin ney e rayag ni fil ngom rogon ni ngu’um ngongol u fithik’ e tamilangan’, nge rogon ni ngu’um par ni gab yul’yul’, ma ga ba yal’uw ni ga ba gol. 4 Ppi thin ney e rayag ni nge ayuweg e pi’in ndawori yo’or ban’en nike guy nge tamilangan’rad, me fil ngak e pi’in pagel rogon ni ngu’ur gonopiyed ban’en. 5 Pi thin ney ni bay e gonop u fithik’ e rayag ni nge ga’nag e llowan’ ko pi’in kayad ba gonop, ma rayag ni ngi i pow’iy e pi’in ka yad ba sukul, 6 ma aram me yag nra nanged fan e pin’en ni be par nib mith u fithik’ fapi taban e thin ni bay e gonop riy, nge fapi fanathin nge salipow nma yog e pi’in nib gonop.
7 Ra nge tamilangan’um, ma som’on e thangri yib madgun
8 Fakag, mu telim ko tin be machibnag e chitamam ngom, ma ga uthum e lim ko tin be yog e chitinam. 9 Ya machib rorow ngom e ra fal’eg pangim ni bod ba kiy i te’eliyaw ni bfel’ ara ba kiy i churuwo’ nra fal’eg ya’am ngam gamog.
10 Fakag, ra yib e girdi’ ni tadenen ra meliyed gur nga ban’en nib kireb, ma dab mupagem ngorad. 11 Fa’an mang e yad ra ga’ar ngom, “Moy, ngdarod da guyed be’ ngad li’ed ngem’! Ngad oggad ngak e pi’in ndawor ra bucheged ban’en ni fan e ngad minmingad ngay! 12 Gadad ra mada’ nagrad ma yad ba fos ma ba fel’fel’ rogorad, machane gadad ra pagrad ma yad ba yam’! 13 Gadad ra pir’eg urngin mit e pin’en nib t’uf ma ba tolang puluwon, ma gadad suguy e naun rodad ko pin’en ni kad iringed! 14 Mu un ngomad ma gadad f’oth e tin ni kad’iringed.”
15 Fakag, dab mu’un ko girdi’ ni aram rogon. Mu tem u urel rorad. 16 Ya dabiyag ni ngar pired ni nge dab rrin’ed ban’en nib kireb; ya gubin ngiyal’ ni yad be leamnag ni ngar thanged e pogofan. 17 Ba m’ay fan ni ngam pag e nug ni fa’anra fare arche’ ni gabe guyrogon ni ngam kol e be yaliyem. 18 Machane girdi’ ni aram rogon e yad be tay e wup ni yad e ngar awgad ngay, ba wup ni ngarm’ad riy. 19 Moro’ro’ u fithik’ e yargel e gubin ngiyal’ nma fek e pogofan rok fa’anem ni moro’ro’-irera’ kanawo’en e en nma yargel.
20 Mu telim! Gonop e bay u lan e yu pa’ i kanawo’ nge yungi n’en ni bay e market riy, 21 ma be pong ni ba ga’ laman u langan e pi garog ko binaw, ngu gubin yang nike mu’ulung e girdi’ ngay.
22 “Gimed e girdi’ ni balyang! Uw n’umngin nap’an ni gimed ba’adag ni ngam pired ni ara’ rogomed? Uw n’umngin nap’an ni ngam pired ni gimed be moningnag e gonop nge llowan’? Mingiyal’ e finra mit ban’en ngomed? 23 Mu telmed ngog ko ngiyal’ ni gu ra puwan’ ngomed, ya ra gu pi’ e fonow ni bfel’ ngomed, mu gu pi’ ngomed e tin gu manang. 24 Ka faram i yib ni ug piningmed ni ngambad ngog, machane da mu motoyilgad ngog, ya dariyfan u wun’med e pong ni gu be tay. 25 Kam darifan niged urngin e fonow rog ngomed, ma dabumed ni gu ra yal’uwegmed. 26 Ere nap’an nra l’ag e oloboch ngomed ngam gafgowgad, ma gura minmin ngomed. Nap’an nra aw e gafgow ngomed ma gura moning nagmed, 27 ko ngiyal’ nra aw ngomed ni bod ba yoko’ nib gel nifngin nra gathgothay e gabin, ma kam pired nga fithik’ e amith nge biligt’ay e gafgow. 28 Ma aram e bay mu pininged e gonop, ma dab gu fulweg lungumed. Ra mu gayed gag u gubin yang, ma dab mu pir’eged gag. 29 Gimed be par ndariyfan u wun’med e gonop nge llowan’, ma gubin ngiyal’ ni gimed be siyeg ni ngam folgad rok